اتوماتیسم به رفتار و حرکات غیرارادی گفته می‌شود که ممکن است در بیمار مبتلا به صرع مشاهده شود. چنانچه پزشک از بیمار مبتلا به صرع و اطرافیان او در مورد اتوماتیسم سؤال و تجسس نکند احتمال دارد آن را تشخیص ندهد. زیرا ممکن است رفتار و اعمال اتوماتیسم به نظر اطرافیان بیمار که در آن لحظه او را می‌بینند غیرعادی نباشد. افزایش آگاهی بیمار و خانواده او در مورد اتوماتیسم و شرایط تشخیص مشاهده‌ای آن می‌تواند پزشک را به سوی تشخیص صرع سایکوموتور رهنمون ساخته و منجر به تغییر نوع داروی ضدصرع و یا افزایش مقدار آن شود. حدود نیمی از بیماران با صرع سایکوموتور و اتوماتیسم، تشنجات منتشر تونیک و کلونیک نیز دارند که ممکن است با دارو کنترل شده باشد ولی حملات اتوماتیسم بیمار ادامه یافته و تغییر در درمان دارویی را طلب کند. برای تشخیص اتوماتیسم چهار شرط وجود دارد.
شرط اول ) بیمار در حین انجام اتوماتیسم نسبت به محیط اطراف و وضعیت خودش آگاهی ندارد در حالی که ظاهراً بیمار بیدار و در حال انجام فعالیت است.
شرط دوم ) پس از اتمام اتوماتیسم بیمار از حرکات و رفتار غیرارادی قبلی خویش چیزی را به خاطر نمی‌آورد و یا قسمت کوچکی از آن را به خاطر می‌آورد.
شرط سوم ) پس از اتمام اتوماتیسم که جزء حرکتی صرع سایکوموتور است بیمار در مرحله گیجی و منگی بعد از تشنج تا مدتی قرار دارد.
شرط چهارم ) معمولاً مدت اتوماتیسم کمتر از ٢ دقیقه است. چنانچه در حین انجام اتوماتیسم از بیمار سؤالی کنید دو نوع واکنش ممکن است نشان دهد. اول آنکه به ما نگاه نکرده و هیچ پاسخی ندهد. دوم آنکه بیمار مات و مبهوت به ما نگاه کرده و چند کلمه نامفهوم و یا نامربوط به ما بگوید. غالباً اتوماتیسم در محل زندگی بیمار و خارج از مطب و بیمارستان رخ می‌دهد. بنابراین دانستن اطلاعات مربوط به اتوماتیسم برای اطرافین بیمار مهم است. زیرا پزشک با سؤالاتی که از آنها می‌پرسد تشخیص اتوماتیسم و صرع سایکوموتور را می‌گذارد. دو طبقه‌بندی توصیفی کلی و جزیی برای اتوماتیسم وجود دارند. در طبقه‌بندی کلی اتوماتیسم به ٣ گروه تقسیم می‌شود.
گروه اول) رفتار و اعمال غیرارادی با اختلال آگاهی که به طور خودبخودی و بدون محرک خارجی در بیمار ایجاد می‌شوند.
گروه دوم) رفتار و اعمال غیرارادی با اختلال آگاهی که به دنبال یک محرک خارجی در بیمار ایجاد می‌شوند. مثلاً اگر آدامسی را در دهان بیمار قرار دهیم به طور غیرارادی و ناخودآگاه شروع به جویدن آن می‌کند و یا اگر یک لیوان آب در دست بیمار بگذاریم به طور غیرارادی و ناخودآگاه شروع به نوشیدن آب لیوان می‌کند.
گروه سوم) ادامه دادن رفتار و اعمال پیچیده حرکتی قبلی توسط بیمار ولی در حالت اختلال آگاهی و به طور غیرارادی مثلاً بیماری که قبل از شروع اتوماتیسم در حال رانندگی بوده در زمان اتوماتیسم نیز به رانندگی خود ادامه می‌دهد ولی اختلال آگاهی دارد و چنانچه ناگهان فردی جلوی اتومبیل وی قرار بگیرد، نمی‌تواند به موقع پدال ترمز را فشار دهد. یا بیماری که قبل از شروع اتوماتیسم در حال مطالعه بوده است اکنون نیز ظاهراً به کتاب نگاه کرده و صفحات آن را ورق می‌زند ولی اختلال آگاهی نسبت به محیط اطراف خود دارد.
طبقه بندی توصیفی جزیی، اتوماتیسم را به انواع زیر تقسیم می‌کند:
١) اتوماتیسم ژستی: بیمار حالت خاصی به اندام‌ها و یا بدنش می‌دهد. مثلاً با انگشتان دست خود دکمه‌های لباسش را لمس می‌کند. یا کف دستانش را بدون هدف به هم می‌مالد؛ یا ساق پاهای خود را به طور ضربدری و متناوب روی هم قرار می‌دهد و سپس باز می‌کند و یا بازوهای خود را مانند قورباغه حرکت می‌دهد. ممکن است بیمار به‌طور ناگهانی در مکانی نامناسب و در وضعیت اختلال آگاهی لباس خود را درآورده و خود را برهنه کند.
٢) اتوماتیسم دهانی – گوارشی: بیمار به طور ناگهانی شروع به لیسیدن و مزمزه کردن لب‌ها و یا ملوچ ملوچ کردن و جویدن با دهان خالی می‌کند و بزاق فراوان از گوشه دهانش سرازیر می‌شود.
٣) اتوماتیسم با جابجایی: بیمار به طور ناگهانی و غیرارادی شروع به راه رفتن و یا دویدن می‌کند که ممکن است به دیوار و اشیا مسیر خود نیز برخورد کند. احتمال دارد بیمار در مسیر یک دایره فرضی یا دور مبل راه برود و یا آنکه اشیا را با دستش جابجا کند. گاهی اوقات این بیماران در حالی که سوار ماشین در حال حرکت هستند به طور ناخودآگاه ماشین را ترک می‌کنند. دیده شده این بیماران به طور ناگهانی شروع به راه رفتن در حالت سرگردان و با اختلال آگاهی کرده و شبیه به افراد مجنون به نظر می‌رسند.
٤) اتوماتیسم کلامی: بیمار یک عبارت مختصر را به طور غیرارادی و در وضعیت اختلال آگاهی تکرار می‌کند که قابل درک توسط دیگران است ولی احتمال دارد کلمات و اصوات شکل نگرفته و نامفهوم را در حالت اختلال آگاهی تولید و تکرار کند.
٥) اتوماتیسم به صورت رفتار خشن و تهاجمی: بیمار به طور غیرارادی در وضعیت ناخودآگاه به دیگران حمله می‌کند و یا اشیا دردسترس خود را به سوی دیگران پرتاب می‌کند و با مشت و کتک می‌زند. اتوماتیسم تهاجمی، رفتاری ساده و تکراری است. رفتارهای تهاجمی پیچیده و آموختنی چند مرحله‌ای، اتوماتیسم نیستند. مثلاً ادعای فردی که تفنگ را از داخل لباسش درآورده و با نشانه‌گیری دقیق گلوله را به سوی فردی شلیک کرده و او را به قتل رسانده است و اکنون مدعی است به طور غیرارادی و در وضعیت اختلال آگاهی این عمل را انجام داده است و تاکنون چنین عملی از وی دیده نشده است، مورد قبول نیست. بدیهی است که بحث اتوماتیسم از نظر حقوق جزایی و قانونی نیز حائزاهمیت است.
٦) اتوماتیسم جنسی: بیمار به طور ناگهانی و غیرارادی در وضعیت اختلال آگاهی شروع به رفتار و اعمال جنسی می‌کند. بدیهی است که مدت این اتوماتیسم مانند سایر انواع اتوماتیسم معمولاً کمتر از ٢ دقیقه است. بنابراین ادعای فردی که با حیله و نیرنگ و اغفال دیگران و یا به صورت آدم‌ربایی با نقشه قبلی انسانی را مورد هتک حرمت قرار داده است و اکنون مدعی است که متوجه اعمال خود نبوده و این اعمال را به صورت غیرارادی انجام داده است، مورد قبول نیست. در این مورد نیز بحث اتوماتیسم از نظر حقوق جزایی و قانونی حائزاهمیت است.
٧) اتوماتیسم خنده: بیمار به طور ناگهانی و با صدای بلند و به طور غیرارادی شروع به خندیدن کرده و در آن هنگام اختلال آگاهی دارد.
دکتر کاویان قندهاری – دانشیار بیماری‌های مغز و اعصاب
انجمن صرع ایران
الأحد مايو 08, 2011 4:33 am من طرف 
